Anadolu'da Paleolitik ve Neolitik Dönem

Anadolu coğrafi konumu ile Avrupa ve Asya kıtası arasında doğal bir köprü konumunda olan büyük bir yarımadadır. Çok sayıda iklim ve bitki çeşitliliğine sahiptir. Bu sebeple Anadolu yarım adası tarih boyunca farklı kültürlere ev sahipliği yapmıştır. Anadolu’da ilk insan izleri 4. Jeolojik zamanın pleistosen ismi verilen paleolitik çağ zamanında ortaya çıkar. Eski taş çağı olarakta bilinen bu dönem 2 milyon yıllık dönemi kapsar. Bu dönem insanın ilk çıkışı ve ilk aletleri kullanmasından yerleşik yaşama geçişi kadardır ve insanlık tarihinin %99’unu oluşturur. Alt, orta ve üst olmak üzere 3 ana evreye ayrılır. Bu dönemin ilk başlarında insanoğlu hominid (insanımsı) ailesinden sıyrılır. İki ayağı üzerinde dik durabilen ve alet üretebilen homohabilis (becerikli insan) haline gelir. Bunu takiben de anatomik ve zihinsel becerileri gelişmiş olan homo erectus gelir. Bu bağlamda alt paleolitik dönem insanın ilk kültürel oluşumları başlattığı dönemdir. Orta paleolitik dönemde ise günümüz insanı ile kıyaslanabilecek bir beyin kapasitesi ile neandertaller ortaya çıkar. Bu insanlar günümüz insanından daha güçlü bir vucüd yapısına sahiptir. 35 bin yıldan itibaren yerlerini homo sapienslere bırakarak kaybolurlar. Günümüzden yaklaşık 60 bin yıl önce başlayan üst paleolitik çağ ise modern insanın hızla tüm Dünya’ya yayılmasını temsil eder. 4. Jeolojik zamanın son buzul devrinde iklim sıcaklıkları yükselmeye başlar ve pleistosen dönemi sona erer. Böylece 4. zamanın ikinci bölümü yani halen içinde olduğumuz holosen dönemi başlatır.

Bu da Anadolu ve ön Asya’da bir geçiş dönemi olarak düşünmemiz gereken mezolitik çağdır. Üst paleolitik dönemden çok farklı olmaması ve kısa olması nedeni ile Epipaleolitik çağ olarakta adlandırılabilir. Mezolitik çağda ki önemli yenilikler mikrolit adı verilen minik aletlerin farklı işlevlerde kullanılması ve beslenmenin çeşitlenmesidir. Mezolitik çağdan sonra ortaya çıkan Neolitik çağın en önemli özelliği hızlı ve köklü değişim sürecidir. Bu dönemde avcı toplayıcı toplumlar, üretici konuma gelmiş bu da göçebiliği terk ederek yerleşik hayata geçişi sağlamıştır. Neolotik dönemin uygarlık tarihi açısından önemini ilk vurgulayan kuramcı arkeolog Gordon Childe’dir. Gordon, bu dönemi neolitik devrim olarak adlandırmıştır çünkü bu dönemde günümüz yaşamının temellerinin atıldığı pek çok devrimsel nitelikte gelişme yaşanmıştır. Bu gelişmeler tarımdan mimariye, sosyal ve sanatsal yaşama kadar bir çok alanda gerçekleşmiştir. 

Neolitik Dönem Kronolojisi’nin dönemlerini inceleyecek olursak;

• Çanak Çömleksiz Neolitik
• Çanak Çömleksiz Neolitik A
• Çanak Çömleksiz Neolitik B
• Çanak Çömlekli Neolitik

 

Neolitik dönemde yerleşim için tatlı bir su kaynağı olan ve doğal dengesi bozulmayan yerler tercih edilmiştir. Buna bağlı olarak insanoğlu tahılları evcilleştirilmeye başlamıştır. Yabani buğdayları, çavdar, arpa ve büyük tohumları ilk evcilleştirenlerdir. Yabani hayvanlardan ise önce keçi daha sonra da koyun, domuz ve sığır evcilleştirilmiştir. Son bilgilere göre kedi de bu dönemde evcilleştirilmiştir. Yakın doğuda bereketli hilal dağları ile çevrili bölgede ki bu süreç, endüstri devrimine kadar olan üretim ekonomisinin temelidir. Bu dönemde ihtiyaçtan fazla ürün elde edilmesi ile fazladan ürün ortaya çıkmış. Bunun sonucunda da nüfusta artış görülmüştür. 

Neolitik dönemde sürekli yerleşme olgusu ile günümüz mimarisinin temelleri atılmıştır. Özellikle Hallan Çemi, Çayönü, Çatalhöyük, Aşıklı höyük ve Göbeklitepe anadoluda ki neolitik yaşam bölgelerinin anahtar yerleşimleri niteliğindedir.