Günümüzde en sevdiğiniz takım halinde oynanan spor dalı nedir? Basketbol, Futbol, Voleybol ? Yada kültürel yatkınlık olarak Cirit vs. gibi bir çok takım halinde oynanabilen oyun bulunmakta. Peki siz bu spor dallarında hangisine fanatiksiniz. Gerçekten hangi takımı sonuna kadar desteklediniz. O takım için duygularınızı sonuna kadar yaşadınız. Deliler gibi tuttunuz, bazen sevindiniz bazen ise üzüldünüz. Ama zevk almaktan ve eğlenmekten hiç vazgeçmediniz. İşte bugünkü konumuz bu eğlence hazından sonuna kadar yararlanmış bir antik topluluktan bahsetmek istiyorum. Bu antik toplumun ismi Mayalar. Hadi beraber bu medeniyetin duygularını, heyecanlarını ve en önemlisi spora olan ilgilerini inceleyelim.
Maya medeniyeti, Güney Amerika’da günümüzden MÖ. 2000 yılından itibaren hüküm sürmüş antik dönem topluluğudur. Bu antik toplukta severek oynanan bir oyun bulunmaktaydı. Bu oyunun ismi ise “Mesoamerican ballgame” yani Mezoamerikan top oyunu. Bu oyunu sizler için araştırdım, hadi şimdi bu oyunun tüm detaylarını inceleyelim.
Sert lastik topa sahip takımlar tarafından oynanan ilk spor Mesoamerica'da, muhtemelen Olmec kültürü tarafından tarafından icat edildi. Oyun bu bölgede pek çok medeniyet tarafından oynanmış ve zaman içinde gelişmiştir. Biz Arkeologlar, Maya kültüründe oyunun kendi versiyonuna ne dediklerini tam olarak bilmiyoruz, ancak bunun biraz voleybola biraz da basketbola benzediğini söyleyebiliriz.
Kendilerine has bir tasarıma sahip olan top oyunu kabaca “I” şeklinde sahalarda oynanırdı. Bu sahanın ölçüleri ortalama 8 m. genişliğinde ve 23 m. uzunluğuna sahip bir alandı. Fakat bu oranlar her saha için geçerli değildi. Maya medeniyetinin önemli kentlerden biri olan Chichen Itza’da bu oranlar 96.5 m. uzunluğu ve 30 m. genişliğe varan ölçülere kadar da çıkabilmekteydi.
Top sahasının duvarları genellikle sıvalı ve parlak boyanmıştı. Duvarın yaklaşık 8.5 m. yüksekliğinde ise taştan yapılmış bir çember bulunmaktaydı. Takımlar ise 2 veya 11 kişilik gruplardan oluşmakta ve 6 inç çapında sert kauçuktan yapılmış bir top ile çemberin içine topu geçirmeye çalışmaktaydılar. Peki bu topu o kadar yükseklikteki bir çembere nasıl geçireceklerdi. Oyuncular, vücutlarının kalça, uyluk ve önkol gibi kısımlarını kullanarak topu hareket halinde tutmak zorundaydılar. Ancak el ve ayak kullanımına izin verilmezdi.
Oyuncular, kendilerini korumak için oynarken ağır kol ve kalça zırhı (kıyafetler, başlıklar, eldivenler, taş hariç hepsi) giyerlerdi. Biz bu bilgileri maya kültürüne ait resimlerde, çizimlerde, kabartmalı rölyeflerde ve figürüler gibi arkeolojik buluntulardan bilmekteyiz. Dönem boyunca kıyafetlerde değişiklik göstermesine karsın hemen hemen standart bir oyun kıyafetinde söz etmek mümkün. Kullanılan malzemeler genellikle organik olduğundan günümüzce kadar korunmuş örneği maalesef oldukça azdır. Bunlardan birkaç tanesi New York Metropolitan müzesinde sergilenmektedir.
Her medeniyet yaşadığı coğrafya izin verdiği sürece gelişiminin tamamlar ve coğrafyanın sağladığı imkanlardan sonuna kadar yararlanmak ister. Bu yüzdendir geliştirdiği teknolojiler coğrafyasının imkan sağladığı düzeydedir. Örneğin Mısırın “papirüs” olarak bildiğimiz kağıdı üretmesi veya Mayaların kauçuktan yaptığı top gibi ürünler bu olanaklar sayesindedir. Topun boyutları kabaca günümüz basketbol ve futbol toplarının ortalaması olarak kabul edebiliriz. Fakat hepsinin kat ve kat ağız olduğunu söylememiz gerekli. Yaklaşık olarak Basketbol topunun ağırlığının dört ile dokuz katı arasında bir ağırlığa sahipti. Bunun için oyunda oynan topların boyutları ve ağırlıklarını net bir şekilde bilemiyoruz. Geçmişten günümüze elimize geçen az sayıdaki top, bataklık bir alana adak olarak bırakılmış. Yani toplumun bu oyunu sadece oyun olarak oynamadığını anlaşılmaktadır. Mezoamerikan top oyunu, eğlenceden çok daha fazlasıydı. İyi ve kötü arasındaki sürekli savaşı simgeleyen dini bir ritüeldi. Mayalar, tanrıları mutlu etmek ve bol hasadı sağlamak için oynarlardı. Bunun içinde oyun o kadar da kolay değildi.
Topu çemberden geçirmek son derece zordu. Bu nedenle, bir oyuncu başarılı olduğunda seyircilerin ona kıyafetlerini ve mücevherlerini vermeleri beklenirdi. Yada kaybettiğinde hiç iyi şeyler olmazdı. İyi şeylerin olmadığını birçok rölyefle görebiliyoruz.
Mezoamerikan top oyunu, Güney Amerika kültüne kök salmış bir etkinlik olduğu anlaşılmaktadır. 16. Yüzyılda bölgeye gelen İspanyol misyoner ve tarihci Fray Juan de Torquemade, Aztec imparatoru Axayacatl tarafından düzenlenen bir müsabakayı kayırt altına almıştır. Fray Juan de Torquemade’nın alıntılarında oyunun sadece bir oyun olmadığını sınır anlaşmazlıklarını veya savaşların önlenmesi amacıyla düzenlenmiş bir etkinlik olduğunu da belirtmektedir.